Prof. Dr. Justus Uitermark

Het beroep van de overheid op het zelforganiserend vermogen van burgers heeft de afgelopen jaren een hoge vlucht genomen. De klassieke verzorgingsstaat moet plaats maken voor de participatiesamenleving. “Maar het zelforganiserend vermogen is ongelijk verdeeld en ook moeilijk te realiseren”, zo stelt prof. dr. Justus Uitermark in zijn oratie ‘Verlangen naar Wikitopia’.  Hij spreekt deze uit op vrijdag 10 januari 2014 bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Samenlevingsopbouw vanwege de Dr. Gradus Hendriks Stichting aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Een fixatie op succesverhalen overschaduwt die ongelijkheden en moeilijkheden”.

Politiek ideaal

Zelforganisatie als politiek ideaal verwijst naar mensen die samenwerken buiten de staat en de markt om, bijvoorbeeld met eigen bibliotheken of speeltuinen. Uitermark: “Er is hernieuwd geloof in het zelforganiserend vermogen van mensen, onder andere doordat mensen via internet veel eenvoudiger en sneller kunnen communiceren dan voorheen. Wikipedia is het exemplarische voorbeeld van zelforganiserend vermogen: de online encyclopedie wordt samengesteld door miljoenen vrijwilligers die op eigen initiatief, zonder centrale regie, lemma’s toevoegen, redigeren of aanvullen”.

Zelforganisatie is ook omarmd door de overheid. Met de uitspraak dat de klassieke verzorgingsstaat plaats moet maken voor een participatiesamenleving verlegt het kabinet de verantwoordelijkheid voor welzijn en geluk van de nationale staat naar het zelforganiserend vermogen van lokale gemeenschappen. “Zo doemt het ideaal op van Wikitopia, een ideale stad waarin samenwerking van onderop leidt tot een even ingenieuze als complexe sociale organisatie”.

Zelforganiserend vermogen ongelijk verdeeld

Maar, zo stelt Uitermark, het zelforganiserend vermogen is echter ongelijk verdeeld: sommige wijken zijn beter in staat zijn voorzieningen in stand te houden dan andere. “Dat hangt samen met de aanwezigheid van een goed institutioneel stelsel van stichtingen en verenigingen waardoor mensen zich met elkaar kunnen verbinden. Is zo’n stelsel er, dan kunnen mensen zich ontpoppen tot energieke en creatieve initiatiefnemers die het verschil maken met een grotere kans op succes. Zelforganisatie is ook moeilijk doordat binnen zelforganiserende netwerken conflicten en coördinatieproblemen kunnen optreden”.

Al die ongelijkheden en moeilijkheden van dit appèl op het zelforganiserend vermogen van burgers, worden echter publiekelijk en in de beleidsdiscussie nauwelijks erkend door de eenzijdige nadruk op succesverhalen. De zelforganiserende stad zal volgens Uitermark niet zomaar evolueren tot een Wikitopia waarin iedereen naar kunnen bijdraagt en naar behoefte neemt.

Ontmanteling verzorgingsstaat

Volgens Uitermark wordt het zelforganiserend vermogen van burgers van levensbelang: “Met de dreigende ontmanteling van de verzorgingsstaat staat er nu meer op het spel. Voorzieningen die eerst via de overheid of de markt werden aangeboden zullen mensen nu meer zelf moeten gaan organiseren. De kracht van onze sociale verbanden zal bepalen of onze kinderen worden opgevangen, of onze buurten veilig en leefbaar blijven en of onze ouderen kunnen rekenen op steunkousen”.

“Vanwege het belang van zelforganiserend vermogen onder burgers kunnen we maar beter nieuwsgierig zijn naar hoe het precies werkt”, aldus Uitermark over zijn leerstoel.

Interessant artikel? Meld je dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief!