Een aanzienlijk deel van de mensen met een beperking leeft in armoede, aldus het rapport “Armoede bij mensen met beperkingen” van Vilans, Kalliope Consult en inclusie.nu. Van de mensen met een lichte beperking moet 19% schulden maken of spaargeld aanspreken om rond te komen. Bij mensen met een zware beperking loopt dit op tot 26%. Met name schulden en een langdurig laag inkomen dragen bij aan deze problematiek. Daarnaast blijken ook psychische en sociale factoren een rol te spelen in het ontstaan van armoede. Als gevolg van de op handen zijnde extramuralisering in met name de GGZ en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, ligt het in de lijn der verwachting dat wijkprofessionals

in de toekomst steeds vaker met deze problematiek te maken krijgen.

De onderzoekers stellen dat competenties om de eigen financiële huishouding op orde te krijgen en houden, vaak ontbreken bij mensen met een beperking. Daarnaast weten zij vaak niet de weg tussen de regelingen en ondersteuning.

Ontbrekende competenties

Oorzaken van de financiële problemen van mensen met een beperking die als gevolg van hun beperkingen of ziektebeeld hun huishoudboekje niet op orde krijgen, zijn volgens de onderzoekers onder andere:

• “Een gat in de hand hebben”
• Niet begrijpen hoe op een verantwoorde manier met geld omgegaan kan worden
• Weinig zelfinzicht en in de kosten die het leven met zich meebrengt
• Sommige ziektebeelden zorgen ervoor dat mensen het zicht op de (financiële) werkelijkheid kwijtraken
• Zich gemakkelijk laten verleiden tot aankopen

Daarnaast wordt in de praktijk regelmatig misbruik gemaakt van de goedgelovigheid van sommige mensen met een beperking. Zo begonnen sommige mensen op verzoek van anderen een wietkwekerij, of worden zij opgelicht.

Andere oorzaken zijn middelengebruik, het niet hebben van werk en ‘van dag tot dag’ leven, wat veelal betekent dat het schaars beschikbare geld meteen opgemaakt wordt.

Oorzaken in de omgeving

Ook omgevingsfactoren blijken armoede bij mensen met een beperking in de hand te werken. Zo noemen de onderzoekers:

• Het woud aan wetten en regels waarmee mensen met een beperking te maken krijgen. Mensen komen klem te zitten tussen de regels, begrijpen hun rechten en plichten onvoldoende en de werkwijze van de instanties blijkt vaak onvoldoende afgestemd op mensen met een beperking;
• Ingrijpende gebeurtenissen in het leven van mensen met een beperking. Daarbij valt te denken aan het overlijden van een dierbare, huisuitzetting, opname, scheiding of uithuisplaatsing van een kind. Mensen kunnen als gevolg van meerdere tegenslagen niet meer in staat zijn hun financiën in orde te houden;
• Het gezin van herkomst en de financiële problemen die daar heersten;
• De afwezigheid van werk;
• Het hebben van een netwerk dat een negatieve invloed op hen heeft;
• De maatschappelijke waarde die toegekend wordt aan consumeren.

Deze individuele- en omgevingsfactoren hebben als gevolg dat mensen met een beperking negatieve effecten ervaren op het gebied van hun lichamelijk en psychisch welbevinden, materieel welzijn, interpersoonlijke relaties en maatschappelijke participatie.

De onderzoekers formuleren een aantal uitgangspunten voor de hulpverlening aan mensen met een beperking die in armoede verkeren. Naast de wettelijke regelingen als budgetbeheer en inkomensbeheer, onderstrepen zij met name het belang van informele hulp.

Informele hulp bij armoede

Familie, mantelzorgers en vrijwilligers blijken een belangrijke bron van informele hulp te zijn voor mensen met een beperking. Tegelijkertijd hebben veel mensen met een beperking de sterke behoefte om onafhankelijk te zijn van anderen. MEE Amstel & Zaan startte bijvoorbeeld het project Papermates, waardoor mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) of een licht verstandelijke beperking geholpen worden door vrijwilligers. Ook op internet blijken informele initiatieven te zijn voor mensen met een beperking en armoedeproblemen. Schuldhulpmaatje is een website waarop informatie en hulp gevonden kan worden.

Handelingsverlegenheid in de formele hulpverlening

Formele hulpverlening rondom deze problematiek is vooral georganiseerd door gemeenten en zorgorganisaties voor mensen met een beperking. De auteurs vragen in het bijzonder aandacht voor de handelingsverlegenheid die zorgorganisaties met betrekking tot dit onderwerp blijken te hebben. Vaak hebben begeleiders te weinig kennis van zaken aangaande geld en inkomen bij deze doelgroep. Een extra drempel daarbij is dat de financiële ondersteuning steeds vaker losgekoppeld wordt van de feitelijke zorg en ondersteuning op andere levensgebieden.

Aandachtspunten voor begeleiders

Begeleiders wordt geadviseerd stil te staan bij de oorzaken en gevolgen van armoede bij mensen met een beperking. In het omgaan met deze problematiek dienen zij vooral mensen in staat te stellen zélf de regie over hun financiën te nemen. Ook het leggen van een relatie tussen financiële problemen en het ondersteuningsplan is belangrijk, omdat het ondersteuningsplan handvatten kan leveren voor het aanpakken van financiële problemen. Bijzondere aandacht en begeleiding blijkt nodig in het geval van ‘verkeerde’ sociale netwerken.

Het gehele rapport is hier te downloaden.